Rầy Phấn Trắng Hại Sầu Riêng & Cách Khắc Phục

Sầu riêng là loại cây ăn trái có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến tại nhiều vùng ở Việt Nam như Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. Tuy nhiên, cây sầu riêng thường xuyên đối mặt với các loại sâu bệnh, trong đó rầy phấn trắng (hay còn gọi là rầy nhảy) là một trong những đối tượng gây hại nghiêm trọng, đặc biệt trong giai đoạn cây ra lá non. Bài viết này Airnano sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, tác hại của rầy phấn trắng hại cây sầu riêng và các biện pháp phòng trừ hiệu quả.

Đặc điểm của rầy phấn trắng

Rầy phấn trắng, có tên khoa học là Allocaridara malayensis (thuộc họ Psyllidae, bộ Homoptera), là loại côn trùng gây hại phổ biến trên cây sầu riêng tại Việt Nam và một số nước châu Á như Thái Lan. Loài rầy này trải qua ba giai đoạn phát triển chính: trứng, ấu trùng (rầy non) và thành trùng.

• Trứng: Có màu vàng nhạt, hình bầu dục với một đầu hơi nhọn, kích thước rất nhỏ khoảng 1 mm. Trứng được đẻ thành từng ổ (8-14 trứng) trong mô lá non còn xếp lại, chưa mở ra. Khi đưa lá non về phía ánh sáng, có thể quan sát thấy trứng.

• Ấu trùng (rầy non): Ấu trùng trải qua 5 tuổi. Ở tuổi 1, chúng có màu vàng, di chuyển chậm. Từ tuổi 2, cơ thể bắt đầu phủ một lớp sáp trắng và xuất hiện lông tơ trắng ở phần cuối bụng. Từ tuổi 3 trở đi, các sợi sáp trắng như bông gòn phát triển dài ở chóp đuôi, giúp chúng di chuyển nhanh hơn khi bị kích động. Ấu trùng tập trung chủ yếu ở mặt dưới lá non hoặc lá chưa mở.

• Thành trùng: Có kích thước 3-4 mm, cơ thể màu nâu nhạt hoặc vàng nhạt, cánh trong suốt. Thành trùng ít di chuyển, chỉ bay khi bị quấy rầy. Chúng thường sống tập trung ở mặt dưới lá, nhạy cảm với ánh sáng nên ban ngày trú ẩn ở mặt dưới lá, ban đêm di chuyển lên mặt trên để chích hút nhựa. Thành trùng có thể sống tới 6 tháng và mỗi con cái đẻ hơn 100 trứng trong suốt vòng đời.

Rầy phấn trắng phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết khô nóng, đặc biệt vào mùa nắng (tháng 1-4 và 9-12), khi nhiệt độ cao (>26-27°C) và độ ẩm thấp (<80%). Đây là thời điểm cây sầu riêng thường ra đọt non, tạo điều kiện thuận lợi cho rầy tấn công.

Tác hại của rầy phấn trắng trên cây sầu riêng

Rầy phấn trắng gây hại ở cả giai đoạn ấu trùng và thành trùng bằng cách chích hút nhựa lá non, dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng:

• Gây hại trực tiếp: Lá non bị chích hút sẽ xuất hiện các chấm nhỏ màu vàng, sau đó mép lá cháy, xoăn lại, khô dần và rụng hàng loạt, dẫn đến hiện tượng “cháy rầy”. Đọt non bị khô, cành trơ trọi, làm cây kém phát triển, ảnh hưởng đến quá trình quang hợp. Nếu rầy tấn công trong giai đoạn ra hoa, hoa có thể rụng, khiến cây không đậu trái, làm giảm năng suất mùa vụ.

• Gây hại gián tiếp: Các vết chích của rầy tạo điều kiện cho nấm khuẩn xâm nhập, gây ra các bệnh như đốm lá vi khuẩn hoặc nấm bồ hóng. Chất mật ngọt và lớp sáp trắng do rầy tiết ra tạo môi trường thuận lợi cho nấm bồ hóng phát triển, làm đen bề mặt lá, giảm khả năng quang hợp và ảnh hưởng đến giá trị thương phẩm của trái.

• Truyền bệnh virus: Rầy phấn trắng là vector truyền nhiều loại bệnh virus, gây ra các triệu chứng như chùn đọt, cây yếu, thất thu năng suất trầm trọng.

Cây sầu riêng bị rầy phấn trắng tấn công thường phát triển kém, lá nhỏ, cháy mép, rụng hàng loạt, đặc biệt ở giai đoạn cây dưới 1 năm tuổi. Nếu không được xử lý kịp thời, cây có thể chết, đặc biệt khi mật độ rầy cao.

Cách thức gây hại của rầy phấn trắng trên sầu riêng

Vòng đời của rầy nhảy (rầy phấn trắng) khá ngắn, khoảng 14 – 21 ngày và được chia thành 4 giai đoạn khá giống với rầy xanh hại sầu riêng.

• Giai đoạn trứng: dạng bầu dục, kích thước rất nhỏ, đầu hơi nhọn, ban đầu có màu vàng nhạt sau đó chuyển dần sang màu nâu
• Giai đoạn ấu trùng: Dài khoảng 1 – 2 mm, có màu vàng và di chuyển chậm rãi.
• Giai đoạn rầy non: Rầy được bao phủ lớp lông tơ màu trắng ở phần mép bụng. Lâu này, ở cuối đuôi của rầy có sợi sáp màu trắng, rất dài.
• Giai đoạn trưởng thành: Rầy có kích thước 2.5 – 3mm, màu nâu nhạt, cánh trong suốt. Ở giai đoạn này, chúng di chuyển rất nhanh nên được gọi là rầy nhảy.

Khi đã trưởng thành, rầy cái đẻ trứng trên các mặt lá và cành của cây sầu riêng. Sau khi nở, ấu trùng rầy bắt đầu ăn các phần mềm của cây như chồi non và tán lá. Khi lớn lên, những ấu trùng này trở nên nguy hiểm hơn khi có thể ăn các phần cứng của cây, gây ra những thiệt hại lớn.

Biện pháp phòng trừ rầy phấn trắng

Để quản lý hiệu quả rầy phấn trắng trên cây sầu riêng, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp, bao gồm chăm sóc cây, vệ sinh vườn, bảo vệ thiên địch và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng cách.

Biện pháp canh tác và chăm sóc cây

• Vệ sinh vườn: Thường xuyên dọn sạch cỏ dại, lá cây mục xung quanh gốc để loại bỏ nơi trú ẩn của rầy. Cắt tỉa cành vượt, cành già, cành bị sâu bệnh để vườn thông thoáng, giảm điều kiện thuận lợi cho rầy phát triển.

• Bón phân hợp lý: Bón phân cân đối giữa đạm, lân và kali, tránh bón quá nhiều phân đạm vì có thể kích thích cây ra đọt non lẻ tẻ, tạo cơ hội cho rầy tấn công. Sử dụng phân bón lá hoặc các chế phẩm sinh học để tăng sức đề kháng cho cây.

• Tưới nước áp lực cao: Dùng máy bơm nước có áp suất mạnh phun vào các vị trí rầy bám để rửa trôi rầy, đặc biệt ở giai đoạn đầu khi mật độ rầy còn thấp.

• Trồng cây đồng loạt: Đảm bảo cây ra đọt non đồng loạt để hạn chế thời gian rầy tấn công. Tránh để cây ra lá lẻ tẻ, vì đây là thời điểm rầy dễ bùng phát.

Bảo vệ và tận dụng thiên địch

Rầy phấn trắng có nhiều thiên địch tự nhiên như ong ký sinh (Encarsia sp.), bọ rùa (Coccinella sp.), nhện ăn thịt, chuồn chuồn cỏ và nấm Aschersonia (nấm cam). Để bảo vệ thiên địch:

• Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu phổ rộng, đặc biệt trong giai đoạn cây ra lá non.

• Tạo môi trường thuận lợi cho thiên địch phát triển bằng cách duy trì độ ẩm và đa dạng thực vật trong vườn.

• Nếu phát hiện nấm Aschersonia (màu trắng hoặc cam) trên lá, cần bảo tồn vì đây là loại nấm ký sinh có lợi, giúp tiêu diệt rầy.

Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật

Khi mật độ rầy cao, cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để kiểm soát. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc hóa học có thể khiến rầy kháng thuốc, do đó cần tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách):

• Thuốc hóa học: Một số hoạt chất hiệu quả với rầy phấn trắng bao gồm Imidacloprid, Thiamethoxam, Buprofezin, Lambla cyhalothrin. Ví dụ:

  • Sản phẩm Rầy Xanh 200WG (chứa Imidacloprid, Lambla cyhalothrin, Thiamethoxam): Pha 1 gói 80g cho 100-150 lít nước, phun ướt đều tán lá.

  • Thiamax 25WG (4g/25 lít), Brightin 4.0EC (20ml/25 lít), hoặc hỗn hợp Thiamax 25WG + Brightin 4.0EC để tăng hiệu quả và tránh kháng thuốc.

• Chế phẩm sinh học: Sử dụng các sản phẩm như BS25 – Insect (chứa nấm Metarhizium spp. và Beauveria spp.) hoặc WAO M19 kết hợp với Siêu đồng để hạn chế di chuyển và tiêu diệt rầy. Phun 2-3 lần, mỗi lần cách nhau 5-7 ngày khi phát hiện rầy xuất hiện.

• Thời điểm phun: Phun thuốc từ khi cây xuất hiện lá mũi giáo (lá non vừa nhú) đến khi lá cuối cùng trong cơi đọt chuyển lụa. Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi lá còn ướt sương để tăng hiệu quả. Đảm bảo phun ướt đều mặt dưới lá, nơi rầy thường trú ẩn.

• Luân phiên thuốc: Thay đổi các loại thuốc có hoạt chất khác nhau để tránh rầy kháng thuốc. Kết hợp thuốc hóa học với chế phẩm sinh học để bảo vệ môi trường và thiên địch.

Các biện pháp bổ sung

• Sử dụng bẫy dính: Đặt bẫy dính màu vàng trong vườn để thu hút và tiêu diệt rầy trưởng thành.

• Phun chế phẩm tự nhiên: Pha nước rửa chén với nước (1 lít nước + vài giọt nước rửa chén) và phun lên lá để làm rầy ngán, giảm khả năng sinh sản.

• Theo dõi vườn: Thường xuyên kiểm tra vườn, đặc biệt trong mùa nắng và giai đoạn cây ra lá non, để phát hiện sớm sự xuất hiện của rầy và xử lý kịp thời.

Lưu ý khi phòng trừ rầy phấn trắng

• Không tăng liều thuốc quá mức khuyến cáo vì có thể gây kháng thuốc và ảnh hưởng đến môi trường.

• Đảm bảo lượng nước phun đủ (10-20 lít/cây/lần đối với cây đã cho trái) để thuốc phủ đều tán lá.

• Tránh phun thuốc vào giữa trưa nắng nóng vì sẽ giảm hiệu lực thuốc và gây hại cho cây.

• Kết hợp phun thuốc với phân bón lá hoặc chất kích thích sinh trưởng để giúp cây phục hồi nhanh sau khi bị rầy tấn công.

Kết luận

Rầy phấn trắng là một trong những côn trùng gây hại nghiêm trọng trên cây sầu riêng, ảnh hưởng đến sinh trưởng, năng suất và chất lượng trái. Để kiểm soát hiệu quả, bà con cần áp dụng các biện pháp tổng hợp, từ chăm sóc cây, vệ sinh vườn, bảo vệ thiên địch đến sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng cách. Việc theo dõi vườn thường xuyên và xử lý kịp thời sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại, đảm bảo vụ mùa sầu riêng năng suất cao và chất lượng tốt.

Airnano chúc bà con nông dân có những vườn sầu riêng khỏe mạnh và đạt vụ mùa năng suất!